ข้อคำนึงการจับบังคับนก

ข้อคำนึงการจับบังคับนก

• การจับนกขนาดเล็กมาก เสี่ยงต่อการช็อค ต้องเตรียม oxygen cage ที่เปิดให้ความเข้มข้นของออกซิเจนสูงเตรียมไว้เรียบร้อย หากปรับอุณหภูมิให้สูงได้ด้วย (ประมาณ 40 องศาเซลเซียส) ก็จะดีมาก อาจเอาถุงน้ำร้อนไปวางไว้ในกรงสักพักหนึ่ง ให้อากาศภายในอบอุ่นเสียก่อนจับ
• อาจ modify ทำ oxygen cage จากตู้ปลาที่ไม่ใช้แล้ว กล่อง Tupperware หรือกล่องขนย้ายสุนัข โดยใช้พลาสติกใสปิดกันอากาศออก แล้วสามารถสังเกตอาการนกได้ เตรียมผ้าขนหนูมาปิดซ้ำเพื่อทำ visual barrier ไม่ให้นกเครียด
• ใช้วัสดุที่ใช้แล้วทิ้ง หรือ ผ้าขนหนูหรือตาข่ายที่สะอาด ในการจับบังคับนกแต่ละครั้ง เพื่อป้องกันการติดโรคข้ามตัว โดยการกระทำของสัตวแพทย์ เช่นโรคปรสิตภายนอก โรค PBFD โรคPox
• ไม่ควรใช้ถุงมือหนังที่มีความหนายกเว้นเมื่อจับบังคับนกล่าเหยื่อ เพราะจะทำให้กะน้ำหนักมือไม่ถูก
• การจับบังคับ ให้ทำในที่ที่ปลอดภัย หากเกิดกรณีนกหลุด: ปิดกระจก, 
  ปิดพัดลมเพดานและพัดลมดูดอากาศ, และปิดประตู ไม่ควรทำกลางแจ้ง เพราะ หลุดแล้วหลุดเลย
• การจับนกในกรงด้วยสวิง อาจทำได้โดย 1) ใช้สวิงครอบนกที่เกาะ ไม่หนีไปไหน 2) ใช้สวิงตามนกที่บินลงพื้น หรือ ผนังกรง (follow through) ประมาณว่า นกถึงพื้น สวิงตามไปภายใน 0.5-1วินาที หลีกเลี่ยงการวาดสวิงแรงๆเร็ว ขอบสวิงอาจตีนกได้ หรือ การยกสวิงดักนกที่บินอยู่กลางอากาศ นกอาจบินชนขอบสวิงได้
• ขอบสวิงอาจบุฟองน้ำก่อน 1 ชั้น เพื่อเพิ่มความนิ่มนวล นกขนาดเล็กควรใช้สวิงผ้าทึบ ดีกว่าสวิงตาข่าย
• การจับนกในกรงที่ต้องเข้าไปจับ ควรมี 2 คน ทำหน้าที่ไล่ กับทำหน้าที่ครอบนก คนสวิง ยืนรอแถวๆที่นกชอบบินมาเกาะ
• การจับนกหลายตัว ให้เตรียมกรงพักนกเข้าไปด้วย จะได้ไม่งง จับให้หมดทีเดียว พักให้สงบ แล้วค่อยตรวจ-ปล่อยทีละตัว
• อย่าลืมล้างสวิงด้วยน้ำยาฆ่าเชื้อ ทำให้แห้งก่อนนำไปใช้กับตัวใหม่
• เตรียมอุปกรณ์ตรวจ รักษา เก็บตัวอย่าง  เตรียมซักซ้อมแผนให้พร้อมก่อนจับบังคับนก .ใช้เวลา
  แตะต้องนก ให้น้อยที่สุด เท่าที่จะทำได้
• จับให้แน่นเพื่อป้องกันการหลุดและการบาดเจ็บ แต่นกต้องสามารถที่จะขยับกระบังลมสำหรับการหายใจได้
• รวบปีกและขามาให้ชิดตัวมากที่สุด ไม่ปล่อยให้ดิ้นเกะกะ เพราะขา หรือปีกอาจหักได้ง่ายๆ
•           นกที่มีน้ำหนักมาก อย่าจับที่กระดูกต้นแขนเท่านั้น (แบบจับหิ้วปีกไก่) เพราะจะเกิดความเครียดที่หัวไหล่มาก ควรใช้มือประคองรับน้ำหนักจากทางด้านล่างของตัว
• การจับบังคับจากกรงเล็ก ให้เอาคอน ถาดน้ำ-อาหารและของเล่นออกจากกรงให้หมดก่อน
• ใช้ผ้าขนหนูเพื่อทำให้นกไปอยู่ที่ข้างใดข้างหนึ่งของกรง  เมื่อนกกัดกรง ให้จับนกด้านหลังของหัวด้วยมือที่หุ้มด้วยผ้าขนหนู อาจให้นกกัดผ้าขนหนูก่อน แล้วจับหัวจากข้างหลังของหัว
• นก Psittacine และ Passerine ขนาดเล็กสามารถที่จะจับได้ง่ายๆถ้าแสงน้อยหรือปิดไฟ โดนอาจใช้ pen light ในการช่วยจับ
• เมื่อหัวถูกจับได้แล้ว สามารถเอานกจากกรงโดยเอาผ้าขนหนูหุ้มปีกและตีน
• เมื่อจับนกได้แล้ว ให้จับบังคับด้วยการควบคุมปาก ปีก และตีน
• การใช้ผ้าขนหนูทำให้ควบคุมปีกได้ง่ายขึ้น แต่อาจให้เกิดความร้อนและทำนกขนาดเล็กสามารถจับบังคับด้วยการจับหัวนกด้วยนิ้วโป้งและนิ้วชี้ และจับตัวด้วยฝ่ามือหรือนิ้วอื่นๆ
• นกขนาดกลางสามารถจับบังคับด้วยจับขากรรไกรล่างด้วยนิ้วโป้งและนิ้วกลางและเอานิ้วชี้อยู่บนหัวนก มืออีกข้างจับปีกและขา และเพื่อป้องกันนกบิน ให้ห่อนกด้วยผ้าขนหนูหรือจับไว้ใกล้ๆกับตัวคนจับ
• การจับนกปากขอที่ร้องดัง อาจสวมที่ปิดหูกันเสียง ที่อุดหู (ซื้อตามร้าน hardware ได้) หรือใช้นิ้วมือดันระหว่าง mandible ramus เข้าไปในช่องปากจากภายนอก ให้ลิ้นและ larynx สูงติดเพดานบน
• นกขนาดใหญ่สามารถจับบังคับด้วยการจับหัวบริเวณใต้ปาก ลำตัวสามารถหุ้มด้วยผ้าขนหนู และ อุ้มไว้ในวงแขนของผู้จับ เพื่อควบคุมปีก
• นก Toucans สามารถจับบังคับโดยการใช้ผ้าขนหนูหรือตาข่าย เหมือน Psittacine โดยลำตัว ปีก และเท้าต้องถูกจับบังคับ จับปากให้แน่นหรือใช้เทปพันไว้เพื่อป้องกันการกัด ใช้มือหนึ่งจับปาก อีกมือจับลำตัวและปีก ไม่ควรจับ Toucan ที่หัวและคออย่างเดียว
• เมื่อจับบังคับนกล่าเหยื่อ, เล็บเป็นอาวุธที่จะทำให้บาดเจ็บได้ ใช้ผ้าขนหนูปิดตา และจับขาด้วยมือที่ใส่ถุงมือแล้ว จากนั้นจับบังคับหัวและปีก ผ้าคลุมหัวอาจช่วยได้ในนกที่กระวนกระวาย อาจทำ ball bandage ที่เท้าระหว่างการตรวจ แต่นกบางชนิด เช่น นกอินทรีย์และนกฮูกสามารถใช้ปากกัดได้
• การจับบังคับนกน้ำ ทำได้โดยใช้ตาข่ายหรือทำให้นกอยู่ที่มุม การจับทำได้โดยจับที่โคนปีก และมืออีกข้างประคองลำตัว แล้วรวบตัวและปีกไว้ในวงแขน ใช้มือจับขาในท่าพับขาติดตัว
• การจับนกเงือก ให้จับปากก่อนโดยการจับจากด้านบนลงมา ยกมือสูงกว่าปาก วาดมือลงมารวบปากไว้ อาจใช้วิธีล่อให้งับไม้พันผ้านุ่มๆก่อน
• เมื่อควบคุมนกได้แล้ว ให้ประเมินสภาพเสี่ยงก่อนอื่นโดยดูที่ 1) สีของเยื่อชุ่ม หากซีด หรือ ม่วง จะจับได้ไม่นาน  2) ความชุ่มชื้นของเยื่อชุ่ม หากแห้ง นกอาจเสี่ยงต่อภาวะ dehydrate ได้ง่าย 3) ความสมบูรณ์ (อ้วน-ผอม) ของร่างกาย หากผอมหรืออ้วนมาก อาจเสี่ยงต่อภาวะ hypoglycemia 4) หากนกอ้าปากหายใจ คอพับ หรือ หลับตา แสดงว่านกเหนื่อยมาก ให้รีบปล่อยเข้าoxygen cage หรือกรงพัก
• สูตรของ Aussie หาก จะจับนกมาทำอะไรนานๆ เขาจะให้สารน้ำที่มีพลังงานสูงทาง stomach tube แล้วพักรอให้ดูดซึม ในปริมาณไม่มาก แต่เข้มข้น (มี commercial preparation ) ประมาณ 15-30 นาที ก่อนจับ
• นกสามารถช็อคตายภายในเวลา 1-2 นาที
• ภาวะช็อคของนก เกิดจากสาเหตุต่อไปนี้ 1) hypoxic shock ถูกบีบแรง หายใจไม่ออก หรือ ตื่นเต้นมาก หายใจไม่ทัน ไล่จับนานเกินไป หรือมีภาวะanemia อยู่ก่อน 2) hypoglycemic shock เนื่องจาก ตื่นเต้นมาก ใช้น้ำตาลในเลือดหมดไปอย่างเร็ว ในรายนกผอม หรือ อ้วนมาก อาจเกิด hypothermia 3) hypovolumic shock ในรายที่ไม่ได้รับน้ำ-อาหารนานๆ มีภาวะdehydrate อยู่ก่อน ให้ rehydrate ก่อน 4) hyperthermia จากการจับในวันที่อากาศร้อน ห่อผ้าขนหนูหนา หายใจไม่ค่อยออก 5) neurogenic shock ตื่นกลัวมากๆ
• การแก้ไขภาวะที่นกหายใจขัดจากการจับบังคับ ทำได้โดยเอานกไปไว้ใน oxygen cage ที่เตรียมไว้ก่อน นกขนาดเล็ก (<50 กรัม) ที่อ้วนและได้รับอาหารที่ไม่ดีและไม่เคยถูกจับบังคับมาก่อน อาจจะตายจากการจับบังคับได้ ต้องบอกเจ้าของก่อนที่จะจับบังคับนกว่ามีความเสี่ยง
• นกบางชนิด ขนหลุดง่าย เช่น กลุ่มนกเขา ต้องบอกเจ้าของก่อน เดี๋ยวจะตกใจเกินไป
• การทำให้นกปล่อยปากเมื่อโดนกัด ทำได้โดยบีบที่หน้า บีบที่โคนปาก ถ้านกยังไม่ปล่อยให้ปล่อยนกจากการจับ การใช้แรงจับเปิดปากอาจทำให้ปากนกได้รับบาดเจ็บได้
• ตัวอย่างการจับนกกินปลีขนาด 15 กรัม อาจจะต้องจับ –พัก จับ-พัก ในตู้ออกซิเจนถึงสามรอบกว่าจะตรวจร่างกาย และ เก็บตัวอย่างได้ พักครั้งละประมาณ 5 นาที ดูจนกว่านกปิดปากหายใจ

 

       

 

By: อ.สพ.ญ.รศชงค์ บุญฤทธิชัยกิจ, อ.น.สพ.รัฐพันธ์ พัฒนรังสรรค์